Секој ден сме бомбардирани со податоци, но само трошки од нив успеваат да се пробијат до нашиот долгорочен „складиште“ на сеќавања. Долго време мислевме дека овој процес е случаен. Но, научниците од Универзитетот Рокфелер открија дека зад сцената се одвива прецизен, молекуларен „танц“ кој одлучува што е доволно важно за да остане, а што ќе биде исфрлено.
Користејќи ја виртуелната реалност кај глувците, истражувачите добија уникатен поглед во мозокот во моментот кога се формира меморија. Откритието е фасцинантно: молекулите вклучени во овој процес делуваат како голем оркестар.
Некои молекули се брзи и импулсивни – се активираат веднаш за да ја создадат првичната, кревка меморија, но брзо исчезнуваат. Други се бавни, но истрајни – тие се појавуваат подоцна и постепено го „зацврстуваат“ искуството, претворајќи го во долговечен спомен. Колку подолго трае ова „зацементирање“, толку е поголема шансата меморијата да стане трајна.
Оваа молекуларна селекција е клучна. Мозокот не може да си дозволи да складира сè – тоа е енергетски неефикасно. Затоа, тој избира да го задржи само она што го препознава како значајно или често користено.
Но, кој ја донесува големата одлука?
Одговорот лежи во Таламусот, централно лоциран регион кој делува како контролен центар или филтер на меморијата. Тој ги собира сите влезни информации, ги проценува и само најважните ги проследува кон церебралниот кортекс, каде што се стабилизираат долгорочните сеќавања.
Студиите кај глувците потврдија дека повторувањето е мајка на учењето! Искуствата што животните редовно ги доживуваат (посетени места, слушани звуци) многу полесно се претвораат во трајни спомени. Спротивно на тоа, ретките или неважни информации бледнеат со брзина на светлината.
Научниците ги дефинираат овие два протеини и еден ензим како важни во овие процеси: Camta1 и Tcf4 дејствуваат во Таламусот, додека пак Ash1l е активен во Фронталниот кортекс.
Иако овие молекули не се неопходни за почетното формирање на сеќавањето, тие се апсолутно клучни за неговото долгорочно одржување. Тие се чуварите на портите: ако не се присутни, мемориите стануваат нестабилни и едноставно се распаѓаат со текот на времето.
Истражувањето открива уште нешто длабоко: задржувањето на информации не е ограничено само на нервниот систем. Молекулата Ash1l припаѓа на семејство протеини кои регулираат и други биолошки процеси, како што се имунолошката меморија или начинот на кој клетките ја „помнат“ својата функција при развојот.
Ова сугерира дека памтењето е универзален, длабоко вкоренет принцип на животот – механизам за складирање на информации неопходни за преживување, присутен во различни биолошки системи.
Подоброто разбирање на овие молекуларни тајмери отвора нова ера во третманот на нарушувања како што е Алцхајмеровата болест. Ако знаеме кои молекули и мозочни региони ги одржуваат сеќавањата „живи“, ќе можеме да ги таргетираме и поддржиме или надоместиме оштетените мемориски патеки.
Овој пристап може да доведе до третмани кои не само што го забавуваат губењето на меморијата, туку и активно придонесуваат за нејзино обновување.
Следно, научниците ќе се фокусираат на прецизниот механизам: кога се активираат овие тајмери, колку долго остануваат активни и како соработуваат со различните делови од мозокот. Јасно е: животот на едно сеќавање не започнува и завршува во хипокампусот. Таламусот е главниот диригент кој управува со целиот процес и одредува колку долго ќе преживее меморијата.
