Храната претставува една од најголемите ставки во домашните буџети во Европа. Во просек, таа учествува со околу 11,9 отсто од вкупната потрошувачка во Европската Унија, а во некои земји, како Романија, тој удел достигнува и до 20 проценти.
Но, цените на храната значително варираат од земја до земја. Податоците на Евростат, преку таканаречениот индекс на ценовно ниво на храната, овозможуваат јасна споредба. Ако просечната кошничка храна во ЕУ чини 100 евра, индексот покажува колку би чинела истата кошничка во секоја поединечна земја.
Вредност над 100 значи дека храната е поскапа од европскиот просек, а под 100 – поевтина.
Македонија најевтина, Швајцарија убедливо најскапа
Според Евростат, во 2024 година Македонија е најевтината земја за храна меѓу 36 европски држави. Стандардната кошничка таму чини 73 евра, што е 27 проценти поевтино од просекот на ЕУ.
На спротивниот крај од листата е Швајцарија, каде храната е 61,1 отсто поскапа од европскиот просек. Истата кошничка таму чини дури 161,1 евро.
Македонија е земја-кандидат за членство во ЕУ и има активни трговски договори со Унијата, додека Швајцарија не е дел од ЕЕА и соработува со ЕУ преку посебна мрежа на билатерални договори.
Романија најевтина во ЕУ, Луксембург најскап
Меѓу земјите членки на ЕУ, Романија има најниско ценовно ниво на храна – 74,6 евра, што е 25,4 проценти поевтино од европскиот просек.
Најскапа земја во Унијата е Луксембург, каде кошничката чини 125,7 евра, односно 25,7 проценти повеќе од просекот.
Нордиските и ЕФТА земјите со највисоки цени
По Швајцарија, следуваат уште две земји од Европската асоцијација за слободна трговија (ЕФТА):
- Исланд – 146,3 евра
- Норвешка – 130,6 евра
Храната е најмалку 10 проценти поскапа од просекот на ЕУ и во:
Данска (119,3), Ирска (111,9), Франција (111,5), Австрија (110,9) и Малта (110,9).
Југоисточна Европа со најниски цени
Југоисточна Европа и Западен Балкан генерално имаат најниски цени на храна. Освен Северна Македонија и Романија, далеку под европскиот просек се и:
- Турција – 75,7 евра
- Босна и Херцеговина – 82,5
- Црна Гора – 82,6
- Бугарија – 87,1
Поевтини од просекот се и Србија (95,7) и Албанија (98,7).
Од таканаречената „голема четворка“ во ЕУ, храната е поскапа од просекот во Италија (104) и Германија (102,9), додека Шпанија (94,6) е околу 5,4 проценти поевтина.
Зошто разликите се важни?
Професорката Иларија Бенедети од Универзитетот во Туша објаснува дека разликите во цените се резултат на структурни фактори како производните трошоци, интеграцијата на синџирите на снабдување и изложеноста на глобални шокови.
„Помалите и поотворени економии, особено оние со нестабилни валути, почувствуваа посилен пренос на растот на цените на енергијата и земјоделските инпути за време на пандемијата и војната во Украина“, изјави таа за „Еуроњуз“.
Таа нагласува дека овие разлики имаат големо значење затоа што во некои земји храната учествува со повеќе од 20 проценти во вкупната потрошувачка на домаќинствата, додека во побогатите економии тој удел е под 12 проценти.
Платите и даноците клучен фактор
Професорот Алан Метјус од Тринити колеџ во Даблин истакнува дека најважната причина за високите цени се разликите во платите и трошоците за работна сила.
„Земјите со повисоки плати, како Данска и Швајцарија, имаат и повисоки цени на храната, бидејќи трошоците за работна сила во земјоделството, преработката и трговијата се префрлаат на потрошувачите“, вели тој.
Дополнително, значајна улога игра и Данокот на додадена вредност (ДДВ). Во некои земји, како Ирска, храната има ниска или нулта ДДВ-стапка, додека во други, како Данска, се оданочува со стандардна стапка.
Последици за безбедноста на храната
Според професорот Јеремијаш Мате Балог од Универзитетот Корвинус во Будимпешта, овие ценовни разлики имаат сериозни импликации за безбедноста на храната.
„Иако богатите земји полесно ги апсорбираат високите цени, домаќинствата со пониски приходи во Централна и Источна Европа се под многу поголем притисок – дури и кога номиналните цени се пониски“, вели Балог.
Тој посочува дека индексите на Евростат не ја земаат предвид куповната моќ, односно висината на приходите. Така, иако храната е скапа во Данска, повисоките приходи им овозможуваат на граѓаните да си дозволат повеќе.
